نقدوبرسی فیلم مردعنکبوتی 2

خواندن این نقد متوجه میشوید که چرا "مرد عنکبوتی 2" بهترین فیلم کمیک بوکی کل تاریخ سینما است!

شناسنامه فیلم:

کارگردان: سام ریمی

تهیه‌کنندگان: لورا زیسکین، اوی آراد

فیلمنامه‌نویسان: آلفرد گاگ، مایلز میلار، مایکل شیبون (براساس کمیک استریپ و کاراکترهای خلق شده توسط «استن لی» و «استیو دیتکو»)

بازیگران: توبی مگوآیر، آلفرد مولینا، کرستن دانست، جیمز فرانکو، ، رزمری هریس، جی. کی. سیمونز، دانا مورفی

موسیقی: دنی الفمن

فیلمبردار: بیل پوپ

محصول: کلمبیا پیکچرز (سونی)

مدت زمان: 127 دقیقه

تاریخ اکران: 3 می 2002

بودجه: 200 میلیون دلار

میزان فروش در سراسر جهان: 784 میلیون دلار

خلاصه داستان:
پیتر پارکر هم اکنون در دانشگاه مشغول تحصیل است . او شغل خود را از دست داده، نمراتش افت کرده و از سوی دیگر درگیر مسئله عشقی اش با مری جین می‌باشد. مشکل اینجاست که پیتر از طرفی عاشق مری است و از سوی دیگر نمی تواند هویت مرد عنکبوتی بودن خود را برای او فاش کند زیرا در اینصورت جان او بخطر می افتد. بدین ترتیب پیتر مری را از دست می دهد و مری در شرف ازدواج با یک فضانورد قرار می گیرد. پیتر سرانجام تصمیم می گیرد دست از مبارزه با جرم و جنایت برداشته و زندگی عادی را شروع نماید. تصمیم او همزمان میشود با از دست دادن نیروهای فوق بشری اش. در همین زمان یک استاد نابغه فیزیک به اسم دکتر «اتو اکتاویس»  مشغول کار بر روی یک راکتور اتمی است. او چند بازوی مکانیکی هوشمندی به ستون فقراتش متصل کرده تا با آن بتواند روی راکتور کار کند اما در اثر سانحه ای همه چیز بهم می ریزد و او به شخصیت خبیثی ملقب به «دکتر اختاپوس» بدل میشود. تا اینکه ...

 خوب، از کجا باید شروع کنم؟ اول اجازه بدهید همین ابتدا عرض کنم که "مرد عنکبوتی 2" نسبت به قسمت قبل از هر نظر و در همه جهات پیشرفت کرده و سازندگانش هر آن چیزی که هواداران فیلم اول را مجذوب خود ساخت، حفظ کرده و یک عالمه نکته مثبت جدید را نیز به آنها هدیه داده اند. پس بنا به دلایلی که در ادامه ذکر خواهم کرد،"مرد عنکبوتی 2"  را نه تنها بهترین فیلم اسپایدرمن بلکه  بهترین فیلمی که تا به حال (یعنی تا سال 2013) از روی یک کاراکتر کمیک استریپی ساخته شده میدانم.    (مقاله مرتبط: "بهترین فیلم های کمیک بوکی")

"مرد عنکبوتی 2" از همان دقیقه نخست ببیننده را درگیر خود میکند یعنی از همان لحظه ای که تیتراژ و سکانس ابتدایی به نمایش در می آید و شاهد نمایش تصاویری بی نهایت زیبا هستیم که توسط طراح بزرگ دنیای کمیک استریپ یعنی «الکس راس» نقاشی شده اند و به موثرترین شکل ممکن وقایع مهم و برجسته فیلم اول را یادآوری میکنند. سپس با «پیتر پارکر» ملاقات میکنیم: او در یک پیتزا فروشی کار میکند و با وجود آنکه از نیروهای اسپایدرمنی اش برای هر چه سریع تر تحویل دادن پیتزا بهره میگیرد اما چون مدام مجبور است به مسئولیت های ابرقهرمانی اش عمل کند، دیر به مقصد میرسد و شغلش را از دست میدهد.

 

در واقع، ریمی و فیلمنامه نویسان "مرد عنکبوتی 2" از همان دقایق ابتدایی به مخاطب گوشزد میکنند که قرار است بیش از هر چیز به تماشای زندگی فلاکت بار و مشکلات ریز و درشت زندگی پیتر پارکر بنشینند. در نتیجه آنها به طور پی در پی بدبیاری های پیتر و حتی ظلم هایی که به او میشود را به ما نشان میدهند.  اوج بدبختی پیتر را در سکانسی میبینیم که مجبور است از میهمانی که به افتخار پسر فضانورد «جیمز جونا جیمسون» برگزار شده عکس بگیرد. در سکانس مذکور شاهدیم که چطور   گفتگوی او با «مری جین» و یا تلاش هایش برای پیدا کردن یک نوشیدنی ناموفق میماند. در ادامه شاهد سیلی خوردن های دردناکی که بهترین دوستش بر صورتش میزند و او را به جانبداری از قاتل پدرش متهم میکند و در نهایت جواب مثبت مری جین به خواستگاری پسر جیمسون، هستیم.

این سکانس آنقدر دلخراش است که انگار تماشاچی صدای خرد شدن قلب پیتر را میشنود و دلش از صمیم قلب برای او میسوزد. اما تمام این بدبختی ها به این خاطر است که پیتر باید به مسئولیت های خویش در قالب اسپایدرمن پایبند باشد. در حقیقت، اگرشالوده و اساس قسمت اول این بود که "قهرمان شدن چه سخت است"، پس تم اصلی قسمت دوم این است: "قهرمان بودن و قهرمان ماندن چه سخت است". اما از آن مهم تر پرسش عمیقی است که فیلم مطرح میکند و ذهن تماشاچی را تا لحظه آخر به خود مشغول میکند: آیا پیتر  حق ندارد هویت اسپایدرمن را رها کند و زندگی آرام و بی‌دغدغه‌ای داشته باشد؟ پس مسئولیت او در قبال خودش نزدیکانش چه می‌شود؟

ریمی با استادی تمام صحنه های مربوط به بدبختی های پیتر را به تصویر میکشد و در تمام اوقات لحن فیلم را طوری نگه دارد که هرگز بیش از حد غم زده و کسل کننده نباشد. در کل  در قسمت اول حس میشد که سونی تا حدی دست و بال سام ریمی را بسته و او مجبور بوده در برخی موارد از خواست استودیو تبعیت کند، اما در "مرد عنکبوتی 2" او آزاد و رها به نظر می رسد و به همین دلیل توانسته پتانسیل عظیم و غریبی را که همیشه میدانستم در وجودش به عنوان کارگردانی مستعد و صاحب سبک نهفته است، فعال کند. فقط کافیست به سکانس بیدار شدن دکتر «اکتاویس» در اتاق عمل پس از اتفاق هولناکی که برایش افتاده توجه کنید تا متوجه شوید  ریمی چقدر به ریشه اش در ژانر فیلم های ترسناک برگشته. این سکانس  بیینده را کاملاً به یاد سه گانه مشهور او یعنی "کلبه وحشت" (Evil Dead) می اندازد زیرا سرشار از شیطنت و ترفندهای منحصر به فردی است که فقط از ریمی سراغ داریم. ریمی در ضمن کار خوبی کرده که فیلمبردارش را عوض کرده. نتیجه این شده که برخلاف قسمت اول که رنگ هایی غلیظ و مصنوعی فیلم را احاطه کرده و ظاهری کارتونی به آن داده بودند، ایندفعه با حال و هوایی واقعی تر روبرو هستیم که با لحن جدی تر فیلم هماهنگ است.

در ضمن، ریمی به خوبی از پس صحنه های اکشن فیلم برآمده  و سکانس های مبارزه میان اسپایدرمن و دکتر اختاپوس عالی از آب درآمده اند. اولاً شاید به خاطر اینکه کلاً دکتر اختاپوس از نظر بصری و شکل ظاهری از دیگر شخصیت های منفی عالم کمیک استریپ مثل «جوکر»، «مگنتو» و حتی «گرین گابلین» جذاب تر است. دوماً، «آلفرد مولینا» با تمام قدرت به این کاراکتر جان بخشیده. او دکتر اختاپوسی را تحویلمان میدهد که ابتدا یک مرد حرفه ای مصصم و همچنین یک همسر مهربان است. واکنش او نسبت به شور و شوق پیتر کاملاً حقیقی جلوه میکند زیرا پیتر او را یاد جوانی های خودش میاندازد. در ضمن، او نوعی رابطه استاد شاگردی میان خود و پیتر ایجاد میکند که در نوع خود بسیار جالب است (این رابطه بعداً روی رابطه اش با اسپایدرمن تاثیر میگذارد و دشمنی اش را با او عمیق تر، شخصی تر و ملموس تر میکند). سپس وقتی اکتاویس دچار حادثه میشود و تحت کنترل آن بازوهای مکانیکی قرار میگیرد، مولینا همان هیولایی میشود که در کمیک استریپ های اسپایدرمن از دکتر اختاپوس سراغ داریم. همین تضاد شخصیتی باعث شده تا دکتر اختاپوس در دام کلیشه های مرسوم هالیوودی نیافتد و شخصیتی خبیث جذاب و باورپذیری در طول فیلم باشد.

 قبل از اکران فیلم شایع شده بود که «توبی مگوایر» به دلیل کمردرد نمیخواهد در قسمت دوم حضور داشته باشد (اتفاقاً در یکی دو صحنه با مساله کمر درد او شوخی میشود) بعضی ها هم میگفتند که او دستمزد بیشتری میخواهد و این ها همه بهانه است. ولی در هر حال باید خدا را شکر کرد که توبی بار دیگر در نقش پیتر پارکر/اسپایدرمن ظاهر شده چون فیلم با اوست که معنا می یابد. او نه تنها یکی از بهترین بازیگران جوان هالیوود است بلکه حس شوخ طبعی فراوانی دارد که تماماً در نقش اش تزریق شده و سبب گردیده تا اسپایدرمن درست مثل کمیک استریپ هایش از دیگر ابرقهرمانان متمایز شود. توبی در ضمن توبی توانسته شخصیتی بسیار آسیب پذیر از پیتر بسازد. با بدتر شدن اوضاع و احوال او به مخاطب یادآوری میکند چرا پیتر پارکر را تا این حد دوست دارد: او پسر باهوشی است که همواره سعی میکند کاری را که درست است انجام دهد و با تمام وجود برای دیگران ارزش قایل است حتی وقتی او را درک نمیکنند. رابطه پیتر با مری جین و هری آزبورن نسبت به قسمت قبلی متزلزل تر شده ولی او میداند که این ها همه بهایی است که بابت مسئولیت پذیری اش میدهد. البته او در طول فیلم دچار تردید میشود ولی بار دیگر تصمیم میگیرد تمام تلاشش را برای انجام وظایف اش به خرج دهد.

«کرستن دانست» و «جیمز فرانکو» نقش آفرینی های به مراتب بهتری نسبت به قبل دارند و از هر نظر پخته تر به نظر میرسند. نکته جالب درباره کاراکترهای  مری جین و هری آزبورن این است که هریک دغدغه ها و تردیدهای خاص خودشان را دارند: مری جین درباره رابطه اش با پیتر دودل است و هری مدام بر سر تعیین مسیر زندگی آینده و وفاداری به آرمان های پدر با خود کلنجار میرود. همین باعث شده تا آنها به کاراکترهای مکمل جذابی تبدیل شوند. از طرفی، هر دوی آنها کاراکترهای در حال رشد هستند. به عبارتی دیگر، "مرد عنکبوتی 2" بر خلاف بسیاری از آثار مشابه، روی ایده های قسمت قبلی تکیه میکند و ویژگی های شخصیتی کاراکترها را در راستای اتفاقاتی که پیشتر بر سرشان آمده، شرح و بسط میدهد، طوری که بیینده متقاعد میشود هر اتفاقی که برای آنها می افتند مهم است و روی داستان و شخصیت اصلی تاثیر میگذارد.

«رزمی هریس» در نقش زن عم می بی نقص است (هرچند صحنه ای که در آن با پیتر صحبت میکند و در نتیجه او مجاب میشود بار دیگر اسپایدرمن شود، کمی بیش از حد طولانی شده). اوج هنرنمایی  او را میتوان در یکی از صحنه های ابتدایی فیلم یعنی جایی که ملتمسانه از پیتر میخواهد تا آن 20 دلاری را به عنوان کادوی روز تولدش قبول کند، ملاحظه کرد. زن عمو می در این فیلم درست مثل کمیک استریپ های اسپایدرمن، زنی است که علیرغم سن بالا یا مشکلات مالی فراوان، شخصیت محکم و عزت نفس بالایی دارد. «جی. کی. سیمونز» هم همچنان در نقش جیمز جونا جیمسون میدرخشد و کاش لحظات بیشتری به وی اختصاص داده میشد.

همانطور که قبلاً هم اشاره کردم، سکانس های اکشن فیلم فوق العاده هستند. در این میان سکانس مبارزه میان اسپایدرمن و دکتر اختاپوس روی قطار شهری بینظیر است زیرا هم عالی ایده پردازی، اجرا و تدوین شده   و هم اینکه به مدد جلوه های ویژه مبهوت کننده فیلم خیلی واقعی به نظر میرسد. قطعاً این سکانس هر بیینده ای را در سالن سینما میخکوب کرده و کاری میکند که چشم از پرده برندارد. اما در ادامه  به خوبی نشان میدهد پیتر پارکر به چه بلوغ شخصیتی دست یافته: او هنوز خیلی جوان است و بی تجربه  ولی تمام مسئولیت های بزرگ اش را پذیرفته و حاضر است جانش را برای مسافرانی که هیچ کدامشان را نمیشناسد، فدا کند. تمام این موارد سکانس مذکور را بیش از حد درگیرکننده، پرتنش و نفس گیر کرده است.

متخصصین جلوه های ویژه عملکرد درخشانی داشته اند (بیخود نیست که به خاطر این فیلم جایزه اسکار بهترین جلوه های ویژ سال 2004 را از آن خود کردند). در ضمن معلوم است که برخلاف قسمت اول، سونی سرکیسه را شل کرده و بودجه کافی در اختیارشان قرار داده. سکانس رویارویی اسپایدرمن با دکتر اختاپوس در بانک و یا جدال آنها روی ساختمان های شهر بسیار دیدنی از آب درآمده اند و مطمئناً در ذهن ها باقی خواهند ماند.  تاب خوردن های اسپایدرمن نیز نسبت به قسمت اول بهتر شده طوری که انگار موقع حرکت میان آسمان خراش های شهر از وزن بیشتری برخوردار است. از سوی دیگر، انگار تیم ساخت  جلوه های ویژه از قسمت اول درس گرفته و تا حدود زیادی از جلوه های طبیعی استفاده کرده اند (مثلاً بازوان دکتر اختاپوس ترکیبی هستند از جلوه های واقعی و کامپیوتری). بدل کاری هم زیاد مورد استفاده قرار گرفته (مثل صحنه جالب پریدن پیتر از روی پشت بام و که با سقوط  آزاد او روی خودروهای پارک همراه میشود) و باعث شده تا فیلم رئالیستی تر به نظر برسد.

 

واقعاً میتوانم  چندین پاراگراف دیگر درباره چیزهایی که در این فیلم وجود دارد و مرا بدجوری شیفته خود  کرده اند، برایتان بنویسم (مثل دویدن های مری جین در خیابان با لباس عروسی و رفتن به آپارتمان پیتر، یا لحظه ای که جیمسون اعتراف میکند اسپایدرمن یک قهرمان واقعی است و بعد بلافاصله حرفش را پس میگیرد و او را یک دزد و راهزن میخواند (!)، یا جایی که مسافران قطار با دستان خود اسپایدرمن را در حالیکه از فرط خستگی غش کرده از پشت سر میگیرند و به داخل میکشانند، یا حرکات اعجاب انگیز بازوان دکتر اختاپوس، یا نامگذاری بامزه دکتر اختاپوس توسط دستیار جیمسون، یا صحنه ای که پیتر لباس اسپایدرمنی اش را درون کوچه ای تنگ و تاریک داخل سطل آشغال می اندازد و وقایع شماره 50 کمیک استریپ "اسپایدرمن شگفت انگیز" را بازآفرینی میکند، یا جایی که آن دربان سمج جلوی در تئاتر (که نقشش را «بروس کمبل» دوست داشتنی ایفا میکند) سد راه پیتر میشود، یا فرار کردن های پیتر از دست صاحب خانه اش، یا شوخی های بامزه آن آقایی که با اسپایدرمن در آسانسور انجام میدهد، یا آن صحنه ماندگاری که پیتر بدون آنکه نیروی فوق بشری دادشته باشد به درون ساختمان آتش گرفته ای میشتاید  و آن دختر بچه را نجات میدهد تا ثابت کند قهرمان بودن به داشتن توانایی خاص نیست، یا تاب خوردن اسپایدرمن با زن عمو می و یا ده ها صحنه یا نکته دیگر که تا ابد در ذهنم replay خواهم کرد).

... ولی در پایان میخواهم بگویم که درست است که فیلمنامه نویسان "مرد عنکبوتی 2" کولاک کرده اند و تمام و کمال به ذات و جوهره پیتر پارکر/اسپایدرمن وفادار بوده اند و شخصیت ها و موقعیت های داستانی را طوری طراحی کرده اند که ببینده برای تماشای قسمت بعدی لحظه شماری کند  ولی در نهایت باید موفقیت عظیم فیلم را به پای سام ریمی عزیز نوشت. او با بهره گیری از تمام توان و استعداد های کارگردانی اش توانسته دنیای قهرمان محبوب کودکی اش را به به مطلوب ترین شکل ممکن به تصویر بکشد. ریمی روی کاراکترها وقت گذاشته و به همه آنها ژرفای بیشتری بخشیده. او به جای آنکه بخواهد فقط یک دنباله پر سر صدا با جلوه های ویژه بزرگتر بسازد، در وهله اول روایتگر داستانی شده که قلب و روح دارد و در عین حال مملو از لحظات پرهیجان و به یاد ماندنی است. او شاهکاری خلق کرده که  از لحظه اول تا آخر یک تجربه خالص "عنکبوتی" است...